11.9.03
Samisk eller norsk?
Førre: Kautokeino 1852
Neste: Samisk i Tromsø
II.
Inntrykka av Kautokeino-prosessen var djupe og sterke. Men det er viktig å teikne eit større bilete kring nordmannen (in casu: Blix) sitt møte med samisk språk og kultur. Tromsø seminar er i røynda eit av dei best tenkjelege utsnitta av det norske landskapet til eit slikt føremål. Når det første stiftsseminaret i Noreg vart lagt nordpå (Trondenes 1826-1848, seinare Tromsø), var ei betring av skolestellet i samiske strøk eit uttrykt mål, og utdanning i samisk språk ei viktig oppgåve. Seminaret vart ein sentral reiskap i det norske storsamfunnet sin skiftande samepolitikk, dels som premissleverandør, dels som utøvar.
Her er det grunn til å introdusere to aktørar utan direkte tilknyting til seminaret. På den eine sida: Presten Nils Vibe Stockfleth (1787-1866), prest i Finnmark på 1820- og 30-talet, seinare Christiania-basert, ivrig talsmann for bruken av samisk språk i skole og kyrkje, flittig utgjevar av publikasjonar på samisk og lærar i samisk og kvensk for interesserte teologiske kandidatar. I Kautokeino-dramaet kom han til å spele ei sers uheldig rolle. Som erfaren Finnmarksprest vart han sendt til Kautokeino i 1852 for å drive brannsløkking, men den heller hardhendte framferda hans mot dei "vakte" fungerte snarare som ein provokasjon. Det ligg nokre personlege gåter her, men eg skal la dei liggje; det er ikkje Stockfleths biografi eg skal skrive. Men Stockfleth personifiserer det eine samepolitiske standpunktet i norsk 1800-talshistorie: "Ethvert Folk har og maa have ikke blot en hellig Ret, men tillige en hellig Forpligtelse til at agte, haandhæve og udvikle sit Sprog og sin Nationalitet." Han representerer nasjonalromantiske tankar om folkespråk og folkeånd, og genuint evangelisk-lutherske tankar om at folk må få høyre Guds ord på sitt eige språk. Dessutan er han medveten om samane sin status som urfolk (og norsk som inntrengarspråk) i området. Fram mot 1850 er mykje av dette sentralt tankegods i norsk samepolitikk. I tillegg kom det faktum at dei samiske områda var grenseland mellom norsk-svenske og finsk-russiske interesser. Det var frå norsk side ein god grunn til ei venlegsinna tilnærming til samane.
På den andre sida: Juristen Martinus Nissen Drejer (1808-1872), prokurator og seinare fogd i Tromsø. Det var Drejer som førte aktoratet for underretten i Kautokeino-prosessen. I denne samanhengen representerer han den opinionen som frå midten av 1840-talet reiser seg mot Stockfleths synsmåtar. I 1843 hevdar han - i ein anonym artikkel i Tromsø-Tidende - "at man bør udrydde det finske Sprog i det mindste hos Fjordfinner [sjøsamar], hvis Amalgamation og Indforlivende med Nordmænd maa være Gjenstand for den norske indenlandske Politik." Slike synsmåtar skal vekse i styrke dei næraste åra. Fornorskingspolitikken vert utmeisla: Samane skal integrerast i det norske storsamfunnet, og god norskundervisning i skolen blir eit viktig instrument. Samisk språk er i høgda eit hjelpemiddel for å lære elevane norsk. Det er verd å merke seg at det er ein representant for den "liberale linje" i Tromsø-politikken som står for desse synsmåtane, sekundert av Tromsø-Tidende. Etter kvart skal fornorsking verte den rådande samepolitikken, og fornorskingsprogrammet vert skjerpa i fleire omgangar, rundt 1860 og rundt 1880. Det samiske elementet skal verte marginalisert gjennom eit samspel av tre faktorar: den norske nasjonsbygginga, sosialdarwinistiske synsmåtar, og tryggingspolitiske argument. Litteratur til dette: Helge Dahl, Språkpolitikk og skolestell i Finnmark (1957); Knut Einar Eriksen og Einar Niemi, Den finske fare (1981); Eivind Bråstad Jensen, Fra fornorskningspolitikk mot kulturelt mangfold (1991).
Men no, tidleg på 1850-talet, er vi midt i ein stor diskusjon for eller imot Stockfleth. Det er enno ikkje heilt klårt kva utfallet vil bli, og teikna i tida er fleirtydige. I 1848 var det bestemt at søkjarar med kunnskapar i samisk eller kvensk skulle prioriterast ved tilsetjing i mange prestestillingar nordpå. Men same året hadde Stortinget, etter kampvotering, vedteke å påleggje regjeringa å undersøkje "hvorvidt det skulle være Anledning til, ved at bibringe de norske Lapper, især de i Sødistricterne boende, Underviisning i det norske Sprog, at virke til dette Folks Oplysning." Med det var ein stor offentleg debatt i gang.
Førre: Kautokeino 1852
Neste: Samisk i Tromsø
Send ein kommentar.
Neste: Samisk i Tromsø
II.
Inntrykka av Kautokeino-prosessen var djupe og sterke. Men det er viktig å teikne eit større bilete kring nordmannen (in casu: Blix) sitt møte med samisk språk og kultur. Tromsø seminar er i røynda eit av dei best tenkjelege utsnitta av det norske landskapet til eit slikt føremål. Når det første stiftsseminaret i Noreg vart lagt nordpå (Trondenes 1826-1848, seinare Tromsø), var ei betring av skolestellet i samiske strøk eit uttrykt mål, og utdanning i samisk språk ei viktig oppgåve. Seminaret vart ein sentral reiskap i det norske storsamfunnet sin skiftande samepolitikk, dels som premissleverandør, dels som utøvar.
Her er det grunn til å introdusere to aktørar utan direkte tilknyting til seminaret. På den eine sida: Presten Nils Vibe Stockfleth (1787-1866), prest i Finnmark på 1820- og 30-talet, seinare Christiania-basert, ivrig talsmann for bruken av samisk språk i skole og kyrkje, flittig utgjevar av publikasjonar på samisk og lærar i samisk og kvensk for interesserte teologiske kandidatar. I Kautokeino-dramaet kom han til å spele ei sers uheldig rolle. Som erfaren Finnmarksprest vart han sendt til Kautokeino i 1852 for å drive brannsløkking, men den heller hardhendte framferda hans mot dei "vakte" fungerte snarare som ein provokasjon. Det ligg nokre personlege gåter her, men eg skal la dei liggje; det er ikkje Stockfleths biografi eg skal skrive. Men Stockfleth personifiserer det eine samepolitiske standpunktet i norsk 1800-talshistorie: "Ethvert Folk har og maa have ikke blot en hellig Ret, men tillige en hellig Forpligtelse til at agte, haandhæve og udvikle sit Sprog og sin Nationalitet." Han representerer nasjonalromantiske tankar om folkespråk og folkeånd, og genuint evangelisk-lutherske tankar om at folk må få høyre Guds ord på sitt eige språk. Dessutan er han medveten om samane sin status som urfolk (og norsk som inntrengarspråk) i området. Fram mot 1850 er mykje av dette sentralt tankegods i norsk samepolitikk. I tillegg kom det faktum at dei samiske områda var grenseland mellom norsk-svenske og finsk-russiske interesser. Det var frå norsk side ein god grunn til ei venlegsinna tilnærming til samane.
På den andre sida: Juristen Martinus Nissen Drejer (1808-1872), prokurator og seinare fogd i Tromsø. Det var Drejer som førte aktoratet for underretten i Kautokeino-prosessen. I denne samanhengen representerer han den opinionen som frå midten av 1840-talet reiser seg mot Stockfleths synsmåtar. I 1843 hevdar han - i ein anonym artikkel i Tromsø-Tidende - "at man bør udrydde det finske Sprog i det mindste hos Fjordfinner [sjøsamar], hvis Amalgamation og Indforlivende med Nordmænd maa være Gjenstand for den norske indenlandske Politik." Slike synsmåtar skal vekse i styrke dei næraste åra. Fornorskingspolitikken vert utmeisla: Samane skal integrerast i det norske storsamfunnet, og god norskundervisning i skolen blir eit viktig instrument. Samisk språk er i høgda eit hjelpemiddel for å lære elevane norsk. Det er verd å merke seg at det er ein representant for den "liberale linje" i Tromsø-politikken som står for desse synsmåtane, sekundert av Tromsø-Tidende. Etter kvart skal fornorsking verte den rådande samepolitikken, og fornorskingsprogrammet vert skjerpa i fleire omgangar, rundt 1860 og rundt 1880. Det samiske elementet skal verte marginalisert gjennom eit samspel av tre faktorar: den norske nasjonsbygginga, sosialdarwinistiske synsmåtar, og tryggingspolitiske argument. Litteratur til dette: Helge Dahl, Språkpolitikk og skolestell i Finnmark (1957); Knut Einar Eriksen og Einar Niemi, Den finske fare (1981); Eivind Bråstad Jensen, Fra fornorskningspolitikk mot kulturelt mangfold (1991).
Men no, tidleg på 1850-talet, er vi midt i ein stor diskusjon for eller imot Stockfleth. Det er enno ikkje heilt klårt kva utfallet vil bli, og teikna i tida er fleirtydige. I 1848 var det bestemt at søkjarar med kunnskapar i samisk eller kvensk skulle prioriterast ved tilsetjing i mange prestestillingar nordpå. Men same året hadde Stortinget, etter kampvotering, vedteke å påleggje regjeringa å undersøkje "hvorvidt det skulle være Anledning til, ved at bibringe de norske Lapper, især de i Sødistricterne boende, Underviisning i det norske Sprog, at virke til dette Folks Oplysning." Med det var ein stor offentleg debatt i gang.
Førre: Kautokeino 1852
Neste: Samisk i Tromsø
Send ein kommentar.
Kommentarar:
