BlixBlog

Dersom du har problem med å sjå bilete eller følgje peikarar frå BlixBlog, skuldast ikkje det at det er noko gale med datamaskinen din. Den stormaskinen der eg har slike filer liggjande, har det litt vanskeleg denne veka. Prøv seinare.

Oppdatering, kl. 16.40: Problemet er visst løyst for denne gongen.
Kontrabeskjed, 29.02.2004: Problem i dag òg. Lei for det.

Send ein kommentar.

Albertine (1886)
I desember 1886 gav Christian Krohg ut romanen Albertine, om den fattige syjenta som vart prostituert. Boka vart inndregen, etter ordre frå Justisdepartementet. Det var nok etterdønningane etter Hans Jæger si bok Fra Kristiania-bohemen (1885) som råka Albertine - som både i samtida og i ettertida vart vurdert som eit verk av eit heilt anna kaliber enn Jæger sitt. Reaksjonane var kraftige. Arne Garborg skreiv dette opne brevet i Dagbladet 22.12.1886:

Hr. Statsraad Dr. Blix.

Jeg henvender mig til Dem som Kirkeminister; De maa kunne stoppe Skandalen med “Albertine”. Justitsministeren er utilregnelig; jeg har været oppe hos ham idag. Han snakkede bare om at krænke Blufærdigheden naturligvis. Blufærdigheden blir nok Sædelighedens værste Fiende herefter.

Jeg har netop læst “Albertine”. Som Kunstværk beundrer jeg den overordentlig; der kan ikke bruges sterke Udtryk nok om den Finhed og Noblesse, hvormed den er udført. Men det skal vi ikke snakke om. En Minister, selv en Kirke- og Undervisningsminister, er ikke forpligtet til at forstaa sig paa Kunst. Men Sædelighed er en Kirkeminister forpligtet til at forstaa sig paa, og det er om Sædeligheden, jeg skal snakke.

“Albertine” virker som en Moralprædiken. Den sterkest virkende Moralprædiken, jeg nogensinde har læst. Vi har en Forening til Prostitutionens Afskaffelse; den vil ikke udrette saa meget paa ti Aar, som Krogh har udrettet i denne ene Bog. Naar man har læst den --, de mest bedærvede, de mest brutaliserede vil bare ha en eneste Følelse: Prostitutionen maa væk. Vi ved, at Folk blir ikke sædelige for det; vi ved, at det i visse Maader blir værre; men saa faar det bli værre i Herrens Navn; noget saa usigelig lumpent, noget saa over al Beskrivelse skjændselsfuldt og forvorpent som denne politikontrolerede Forbrydelse -- det kan ikke bestaa, maa ikke bestaa; det gaar ikke an at være til og vide, at sligt noget udspekuleret Djævelskab faar for sig lige under vore Øjne, i Samfundets Navn; -- det gaar ikke an; alt andet heller.

Saaledes virker Kroghs Bog.

Dette liker ikke Politiet. Bogen er usædelig; den krænker den offentlige Prostitution.

Men De, Hr. Dr. Blix! Som Kirkeminister maa De se paa Sædeligheden med andre Øine end Politiet. For Dem kan ikke Prostitutionen være hellig og ukrænkelig. Jeg, og mange andre nu, begynder desuden at faa en Fornemmelse af, at naar det kniber, er De den eneste Mand i hele det underlige Kollegium, som heder den liberale norske Regjering. Derfor gaar jeg til Dem. De maa kunne stoppe Skandalen. Og hvis De ikke kan det, saa maa De som Mand, som Kirkeminister, som Kristen, ryste Støvet af Deres Fødder og gaa. Vi faar da se, om de andre 9 alligevel vover at stille Prostitutionen i Række og Rad med vore “hellige og ukrænkelige” Institutioner.

Ærb.
Arne Garborg.

Reidar Bolling kommenterer brevet slik (Elias Blix, 88):

Atter sette dei radikale sine voner til Blix. Kunne ikkje han seie eit myndig ord så "Albertine" vart frigjeven, eller kunne han ikkje ta hatten sin og gå som motmæle mot justisministeren? I Dagbladet skreiv Arne Barborg eit ope brev til Blix --- Offentleg svara ikkje Blix på brevet, og det er ukjent om han gjorde noko med "Albertine". I alle høve fann han ikkje at saka var stor nok til å bryte ut av riksstyret, jamvel om han forstod alvoret i Garborgs oppmoding.

No veit vi litt meir enn som så. Vi veit at Blix var mellom pådrivarane for inndraginga. Eks-statsråd Ludvig Daae fortel (Politiske dagbøker og minner [III] 1882-1888 s. 238-239) etter ein samtale med justisminister Aimar Sørenssen i februar 1887:

Det forholder sig saaledes, at han havde været i nogen Usikkerhed om hvorvidt Beslaglæggelse skulde finde Sted. Gamle Joh. Sverdrup gav først sibyllinske Raad. Senere i Statsraadet var han og især Blix ivrig for Beslaglæggelse, Jacob Sverdrup derimod mindre.

Dagbladet hadde lukta lunta, med hjelp frå anonyme kjelder. Same dagen som Garborgs brev stod på trykk, heiter det i ein redaksjonell kommentar:

Man har gjort os opmærksom paa følgende: “Det er ikke sikkert, at Skylden for Albertines Beslaglæggelse er at søge i Justitsdepartementet. Mandag Morgen udkom Bogen, og først Tirsdag Middag blev den beslaglagt. Justitsdepartementet har før vist, at det kan handle med en ganske anden Hurtighed. Det forælles ogsaa, at Statsraad Sørenssen Mandag skal have udtalt sig mod Beslaglæggelse. Igaar Formiddag var der Statsraad. Det var efter dette, at Beslaglæggelsen fandt Sted. Det er derfor sandsynligt, at det er Indflydelser inden Statsraadet, som her har bevæget Justitsministeren til at paabyde denne Foranstaltning”.
-- Det være hermed, som det vil. Ansvaret er Justitsministerens. Hvad enten det er Bureauchefsregimentets eller andre Ministres Tilskyndelser, der bringer hamtil at handle kanske mod sit eget Omdømme -- Ansvaret for denne hovedløse Handling blir dog lige meget hans og lige stort.

Eg blir ikkje klok på brevet frå Garborg. Kva ligg det i det? Ei skarp og tydeleg meiningsytring, utan tvil. Og ei utfordring til ein namngjeven statsråd. Men trudde og meinte han verkeleg å påverke Blix personleg? Eller visste han om standpunktet til Blix frå ein eller annan lekkasje? Er det ironikaren Garborg som er på ferde? Eller er det ei reell oppmoding til ein som før har støtta Garborg då han var under press frå ein forarga offentleg opinion - sjølv om han hadde hatt blanda kjensler for nokre av ytringane til Blix i 1882?

Har du meiningar om dette, vil eg gjerne høyre dei. For her er eg rådvill.

Blix og Garborg I.
Blix og Garborg II (Reisestipend, 1882).
Blix og Garborg IV (Nettverka, 1900).
Blix og Garborg V (Asker).
Blix og Garborg. P. S.
Send ein kommentar.

Kom, Norge, med Laurbærkrandsen
og fæst den som Seirens Løn
om Panden paa Helten Nansen,
din store, straalende Søn.

Ræk ham og de Tapre Prisen,
som kjæmped mod Mørke og Død
deroppe i Natten og Isen
men seired og gjennem brød!

Lad Æventyret fra Polen
om Nansen, hans Mænd, hans Baad
opildne Gutten fra Skolen
og mane til mandig Daad!

I Kampen mod Mørkets Borge,
mod Bjerge af Hundreaars Is
da seire skal Sønner af Norge,
vor gamle Moder til Pris.

Dr. E. Blix

Denne er eg stolt av. Ein publisert, men ukjend Blix-tekst - på bokmål.

I 1896 gav Hjalmar Bigler's Forlag ut eit slags festskrift i samband med feiringa av Fridtjof Nansen og mannskapet på "Fram". Dei hadde ikkje nådd Nordpolen på den fleirårige ferda i ishavet, men dei fekk ei mottaking som sakna sidestykke i heimlandet - der ein absolutt trong nasjonalsymbol i tida fram mot unionsoppløysinga. På første side i festskriftet står Arne Garborgs hyllingsdikt "Dr. Fridtjof Nansen" - på nynorsk. Som bilag til festskriftet følgde ein plansje med "Tanker og Ønsker ved Nansenexpeditionens Hjemkomst". Forleggjaren hadde skrive til den norske kultureliten og bede dei sende inn det dei hadde av slikt, på eit til føremålet eigna frankert brevkort. Så monterte ein desse saman og laga ein fotografisk reproduksjon av dei handskrivne helsingane. Og her er altså bidraget frå Elias Blix.

Bokmålet er ei sak for seg. Det var nok ikkje noko som hindra Blix i å nytte nynorsk, det gjorde jo Garborg. Kan hende tok det han meir tid å skrive på nynorsk, kan hende stilte han høgare krav til sine eigne tekstar i slik språkdrakt.

Her er jo patos i bøtter og spann. Men om ein greier å sjå forbi det, kan ein få auge på nokre interessante og typiske Blix-drag. Den fromme Blix nemner ikkje Gud med eitt ord i denne teksten, han treng ikkje det. Her er rikeleg med bidrag frå kyrkjefolk som gjer det, på kvar sin måte: Oslo-biskopen og Blix-venen A. Chr. Bang, stiftsprosten Gustav Jensen, den katolske biskopen J. O. Fallize, for å nemne dei tre mest markante. Men pedagogen Elias Blix, den nasjonale folkeopplysaren, er tydeleg til stades i vers 3. Det verkeleg interessante er likevel det fjerde og siste verset. Her vert "Kampen mod Mørkets Borge, / mod Bjerge af Hundreaars Is" ein metafor for den nasjonale kampen mot kulturell og politisk dominans utanfrå. Det er det same historiesynet som i "No livnar det i Lundar", "Gud signe vaart dyre Fedraland" og andre sentrale Blix-tekstar.

Nei, eg har ikkje funne denne teksten heilt åleine. Det er Geir Hestmark sin forvitnelege biografi om W. C. Brøgger, Vitenskap og nasjon, som er vegvisaren min.

Gårsdagens Blix
Send ein kommentar.

Reisestipend (1882)
Det vart altså ikkje noko reisestipend på Arne Garborg etter stortingshandsaminga 17. juni 1882. Han var ikkje politisk korrekt. Professorane Sars, Skavlan og Blix hadde ikkje greidd å overtyde stortingsfleirtalet.

Det var nordlandsrepresentanten Sofus Arctander som hadde fått Blix til å skrive ei anbefaling for Garborg. Han skal vi treffe att, både som medlem i Den nordlandske Forening i hovudstaden og som regjeringskollega av Blix i åra 1884-1888.

Men framleis er det sommaren 1882. Elias Blix' "Redegjørelse" i Fædrelandet midt i juli fekk eit etterspel. Det var vel å vente. Initiativet var nok velmeint, men diskresjonen kan diskuterast. Og onsdag 19. juli skriv Garborg følgjande opne brev i same avisa:

Til Prof. Dr. E. Blix. (Indsendt.) Med taknemmelig Anerkjendelse af den Godhed, De har vist mig ved at støtte mit Andragende om Reisehjælp med Deres værdifulde Anbefaling, nødes jeg dog nu, efterat have læst Deres "Redegjørelse" i nærværende Blads No. 55, at forelægge Dem følgende Spørgsmaal til velvillig Besvarelse:
1. Hvad er Deres Mening, naar De taler om de "ulykkelige" Forhold, hvori jeg nu efter Deres Mening staar, og erklærer, at disse "Forhold" formentlig "væsentlig har bidraget" til at føre mig ind i den "Krise", hvori jeg nu antages at befinde mig?
2. Hvad er det for en "dyb Krise", De mener at jeg for tiden gjennemgaar?
3. Hvad mener De med at denne fomentlige Krise "truer med at ødelægge mig paa Legem og Sjæl"(!)?
4. Antager De ikke, at i Almindelighed bør private Forhold til en vis Grad holdes udenfor den offentlige Skriftveksel?

Kristiania den 15de Juli 1882
Ærbødigst
Arne Garborg.

På dette svara Blix så godt han kunne onsdag 26. juli. Han var samd når det galdt privat og offentleg, men sidan ein privat samtale alt var (feil-)referert offentleg, hadde han kjent seg nøydd til å korrigere. På dei andre spørsmåla svarar han:

Med den omtalte "Krise" osv. vilde jeg sige, at De efter mit Indtryk for Tiden befandt Dem i en Tilstand af sterk aandelig Gjæring og Tvivl, der kunde blive til uoprettelig Skade baade for Deres aandelige Udvikling og Deres legemlige Helbred, og at denne "Krise" for en stor Del antages fremkaldt ved den overanstrengende oprivende Kampstilling, hvori De nu stod, og som jeg derfor troede at kunne betegne som en "ulykkelig" Stilling.

Garborgs "Slutreplikk" kom ei veke seinare:

Hr. Prof. Dr. E. Blix! Efter Deres sidste Redegjørelse, for hvilken jeg herved takker, skal jeg intet videre bemærke, men indskrænke mig til at oplyse, at De, m. H. t. den omhandlede Krise befinder Dem i fuldstændig Vildfarelse.
Dermed forsvinder da ogsaa "Krisens" formodede Følger. –

Resten av replikken nyttar Garborg til å gje redaksjonen i Fædrelandet eit spark, før han kjem med denne avskilssalven:

Jeg kunde nok have Lyst paa en liden Afregning med hin ærverdige Stiftsprovst og Olafsridder, der i sin Komiteindstilling besvarede en ærbødig Ansøgning om Reisehjælp med et Angreb paa Ansøgerens Karakter; – men Manden er jo nu aftraadt fra Skuepladsen, saa jeg skal lade det være.

Det siste var eit spark til stiftsprost, seinare biskop, Essendrop*, formann i Gage- og Pensionskomiteen.** Ein del av forklåringa på Garborgs kraftige reaksjon ligg her, og hos Bjørnstjerne Bjørnson. Bjørnson hadde nemleg personleg skrive til Essendrop: "Sørg for, at Garborgs Sag uopholdelig kommer fore, da hans Venner ellers ikke kan indestaa for ham." Dette initiativet hadde irritert Essendrop kraftig, og Garborg fortel i eit brev til slektningar heime at han hadde sitert dette "reint private, og tankelause" brevet både i komiteen og i Stortinget - for å vise at det var ein rekonvalesens Garborg trong, ikkje ei studiereise - og noko slikt kunne ikkje Stortinget gje løyving til. Dette er nok bakgrunnen for Garborgs skarpe reaksjon mot Blix.

* Retting, 29.02.2004: Det gjekk for fort med Essendrop. Garborgs vreide går ut over Bernhard Ludvig Essendrop (1812-1891), stiftsprost i Trondheim og liberal (seinare meir moderat) politikar. Biskopen var bror hans, Carl Peder Parelius Essendrop (1818-1893). Han var biskop i Tromsø 1861-1867, seinare i Oslo frå 1875.
** Retting, 03.03.2004: Ny feil. Det er Budsjettkomiteen si innstilling Garborg er harm over. Han har lufta liknande tankar i brev til stortingsrepresentant Sofus Arctander 13. juni 1882 (Nasjonalbiblioteket i Oslo, brevsamling 220).

Heile ordvekslinga i Fedrelandet (.pdf-fil)
Brev frå Garborg 18.06.1882 (.pdf-fil)
For å sjå .pdf-filer treng du gratisprogrammet Adobe® Reader®

Blix og Garborg I.
Blix og Garborg III (Albertine, 1886).
Blix og Garborg IV (Nettverka, 1900).
Blix og Garborg V (Asker).
Blix og Garborg. P. S.
Send ein kommentar.

Fædrelandet 15 (1882) nr. 55, laurdag 15. juli:

Hr. Redaktør! I "Fædrelandet" No. 51, som paa Grund af Omstændighederne først nylig er kommet mig ihænde, har De bl. a. udtalt Deres Forundring over, at jeg har kundet anbefale Hr. Garborgs Reisestipendium. Overfor denne Forundring kunde det vistnok være tilstrækkeligt blot at henvise til den nu offentliggjorte Anbefaling, der saavidt jeg kan se, ikke udtaler andet end den rene Sandhed, saaledes som vi skylde at bevidne den om vantroe som om troende, naar vort Vidnesbyrd kræves.

Der er imidlertid en anden Omstændighed, som nøder mig til at tilføie endnu et Par Ord. Efter det Referat af Stortingets Forhandlinger, der er kommet mig for Øie, ser det ud, som om en af Talerne har udtrykt sig saaledes, at det kunde faa Skin af, at jeg skulde have givet Garborg Attest for Kristendom eller garanteret for hans Tro, og efter hvad der privat er mig meddelt, skal virkelig – utroligt nok – en og anden være falden i denne Misforstaaelse. Denne Historie er naturligvis helt igjennem uefterrettelig hvad enten den nu har sin Grund i uheldige Udtryk fra Talerens Side eller i en ukorrekt Gjengivelse fra Referentens Side. Jeg har ingensomhelst Attest givet G. for Kristendom, og ingen saadan kunnet give, og jeg er ganske rolig for, at ingen Tingmand har villet paastaa noget sligt. Hvad jeg har sagt, indskrænker sig til følgende. Vedkommende Tingmand, der talte med mig om Garborg, spurgte blandt andet, om jeg troede, at han ugjenkallelig var kommen bort fra Kristendommen. Hertil svarede jeg, at det vel for Tiden kunde se sørgeligt nok ud, men at vi dog i det længste turde haabe, at Gud endnu kunde føre ham tilbage til hans Barnetro; men hvad vi, som inderlig ønskede det, først og fremst burde gjøre, det var efter mit Skjøn snarest mulig at hjælpe ham til for en længere Tid at komme ud af de ulykkelige Forhold, hvori han nu stod, og som efter min Mening væsentlig hadde bidraget til at føre ham ind i den dybe Krist, der nu truede med at ødelægge ham baade paa Sjæl og Legeme. Dette er, hvad jeg mundtlig har udtalet om G.s religiøse Forhold, dette og intet andet. Nogen Tid efter denne Samtale fik jeg fra Hr. Stortingsmand Arctander en skriftlig Forespørgsel, om jeg efter det Kjendskab, jeg hadde til G.s Forfattervirksomhed, var villig til at give mit Vidnesbyrd om hans Kvalifikationer til at erholde det ansøgte Stipendium. Mit Svar paa denne Skrivelse er da den omtalte Anbefaling, som nu foreligger trykt. Den indeholder kort og godt: 1) en uforbeholden Anerkjendelse af G.s fremragende literære Begavelse og 2) en Udtalelse af det efter min Mening høit ønskelige i, at han kunde komme ud af de for hans hele Udvikling saare uheldige Forhold, hvorunder han nu arbeider.

Dette og intet andet er det, jeg i denne Sag har sagt, og som jeg fremdeles maatte sige, om jeg atter blev spurgt. Jeg kan efter den nøieste Prøvelse intet urigtigt eller forunderligt finde i min Anbefaling, da den jo kun indeholder et efter min bedste Overbevisning strengt upartisk Vidnesbyrd om Mandens Dygtighed, altsaa kun yder ham simpel Retfærdighed. Og Retfærdighed skylder vi dog vel ogsaa de vantro! Det glæder mig at kunne tilføie, at jeg nu med Vished ved, at min Mening om det for G.s Udvikling høist ønskelige i at skaffe ham et Reisestipendium deles af mange kristne Mænd, ogsaa blandt de Tingmænd, som ikke troede at kunne stemme for Bevilling, men som nu privat har tegnet Bidrag til et saadant Stipendium. ---

Laurdag 17. juni 1882 diskuterte Stortinget om ein skulle gje Arne Garborg eit reisestipend på 3000 kroner. Forslaget fall. Den kristendomskritiske forfattaren av Ein Fritenkjar skulle ikkje få slik statsstøtte. Elias Blix hadde vore ein av støttespelarane, til stor forundring mellom anna for den kristeleg-konservative avisa Fædrelandet, difor fann han det naudsynt med ein slik "Redegjørelse" som dette. Kva redaksjonen og Garborg tykte om det, kan du lese her (pdf-fil).

Heile saka (pdf-fil, 38K)
For å sjå .pdf-filer treng du gratisprogrammet Adobe® Reader®

Gårsdagens Blix
Send ein kommentar.

Ver glad, mi Saal, og far med Fred, / Naar eingong du skal stiga ned
Imillom Daudens Skuggar!
Fylg med din Frelsar Jesus Krist! / Han aldri vil deg leida Mist.
Hans Kjærleik mildt deg huggar / Og inn til Ro deg ruggar.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 66

Kapitlet "Dauden" har vakse til tre salmar i 1883-utgåva av Nokre Salmar. Salmen til J. J. Lund har nok tiltala Blix. Den er frå ein tradisjon like bibelsprengd som hans eigen. Men Blix har gjeve salmen si eiga karakteristiske form, dette er ei gjendikting, ikkje ei omsetjing. Det sjuande og åttande verset, til dømes, får hos Blix farge av forteljinga om forklåringa på berget (Matteus 17 og parallellar), noko som følgjer fint opp "hytte"-temaet i vers 5, men som altså tilfører originalteksten nye dimensjonar.

Heile salmen.
Kjelde for bibelteksten: Bibelen.no
Førre utgåva (1870).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Ungane har vinterferie, og eg reiser med dei til Hamar i morgon. Eg tek med meg eit studieemne eg lenge har hatt lyst til å sjå nærare på: Tilhøvet mellom Elias Blix og den femten år yngre Arne Garborg.

Elias Blix og Arne Garborg
Dei to var ikkje utan fellestrekk. Det var språket som førte dei saman. Begge var overtydde landsmålsfolk med ein gjennomtenkt ideologi, og begge gjorde ein fundamental innsats for bruken av landsmålet - Garborg i litteraturen, Blix i kyrkja. Grunnutdanninga si hadde begge frå lærarseminar, Blix frå Tromsø, Garborg frå Holt ved Tvedestrand. Og begge hamna dei som studentar i Kristiania - med framifrå resultat til artium og andre-eksamen. Blix kjende nok vel att dei materielle og sosiale tilhøva som Garborg skildra i Bondestudentar.

Men av temperament må dei ha vore høgst ulike, den sindige og forsiktige Blix og den skarpe og urolege Garborg. Dei gjekk ulike vegar etter artium. Blix klatra til topps på den akademiske og sosiale karrierestigen, medan Garborg kjempa seg til ein plass i det offentlege rommet som journalist, publisist og forfattar. Begge sokna nok politisk til venstresida, men med heilt ulike profilar. For Blix var det nasjonale motivet overordna i den politiske verksemda hans. Garborg hadde nok meir av klasseperspektiv med seg, arbeidde med anarkistisk tankegods og tankane til Henry George.

Garborg kom til Kristiania i 1873, 22 år gammal. Blix var eitt år eldre da han flytte til hovudstaden i 1859. Eg veit ikkje kvar og når dei to møttest, men dei har i alle fall treft einannan i Det norske Samlaget. Blix var styremedlem i åra 1868-1869 og 1873-1877. Dei andre åra sat han i domsnemnda. Garborg kom inn som eit friskt pust og var formann i åra 1876-1878.

Eg vil kartleggje korsvegane eg finn utover i veka. I morgon rekk eg vel ikkje så mykje, tenkjer eg, men torsdag vil eg presentere ordskiftet mellom Blix og Garborg i Fædrelandet sommaren 1882, da Stortinget lot vere å løyve eit reisestipend til Garborg.

Blix og Garborg II (Reisestipend, 1882).
Blix og Garborg III (Albertine, 1886).
Blix og Garborg IV (Nettverka, 1900).
Blix og Garborg V (Asker).
Blix og Garborg. P. S.
Send ein kommentar.

Kom Jesus inn og med meg ver, / Naar det til Kvelden stundar!
Og lat din Engel standa her / Ved Lægjet, naar eg blundar,
Og varda vel min Kvilestad! / Og vekk meg glad
Til Song med Fugl i Lundar!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 65

Dette andre verset av "Kveldsong" (No Soli bak um blaae Fjell) song dei kvar einaste kveld i barndomsheimen til Jofrid Kongsnes, fortel ho, som kveldsbøn. Jofrid bur på Flateby i Enebakk. Ho har teke godt vare på songtradisjonen heimefrå, både i skolen (ingen stad syng elevane så godt som på Hauglia skole, der Jofrid har vore rektor) og i kyrkja (Jofrid er sjefsideolog i Kirkeringen på Flateby).

Heile salmen.
Førre utgåva (1875).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Elias Blix Pedersen vart fødd 24. februar 1836 på garden Våg i Gildeskål, som eldste son av foreldra Peder Christophersen og Margrethe Christophersdatter.

Flagg med løyve frå ITA's Flags of All Countries
Send ein kommentar.

Sjaa Dagen sprett / I Auster-ætt!
Han Livet upp vil yngja.
Sjaa Skuggar fly, / Og Solglytt ny / No gyller Sky,
Og tusund Munnar syngja!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 64

"Morgonsong", ny og frisk i 1883. Ha ein riktig god morgon. På Austlandet er det strålande sol, nysnø og skiføre. Ungane i Oslo og Akershus har vinterferie.

Ætt, ... 3) Kant, Side, Himmelegn. ... Ellers mere alm. om Veir fra en vis Kant, en vis Tilstand i Luften som nærmest beroer paa Vindens Retning. Saaledes Nordætt (Norætt), Vesterætt, Austerætt ...
(Ivar Aasen, Norsk Ordbog, 1870)

Heile salmen.
Fredagens Blix.
Send ein kommentar.

I år er det altså 100 år sidan Per Sivle forlet livet for eiga hand. Denne helga har Dag og Tid eit stort Sivle-nummer. Ottar Fyllingsnes sin artikkel om diktaren, "Det vanskelege diktarlivet", er å finne i nettutgåva, men du får mykje meir på papir. Herborg Kråkevik fortel sjølvsagt om "Den fyrste song." Men høgdepunktet er kan hende Olaug Nilssens refleksjonar over "Berre ein hund".

Brev frå Elias Blix til Johan Amundsen, Kristiania, 10.12.1861:

Mit Liv her i Kristiania er mere end nogensinde før en Kamp for forskjelligartede Formaal, dels for at lære, og dels for at leve. Ofte nok er jeg nær ved at ligge under for det [SIC] eller andet Hensyn: dels for Mismodet over den ringe Fremgang i Arbejdet for mit egentlige Formaal, dels for ydre Mangel. Jeg har altid været fattig, men aldrig har jeg i den Grad følt Fattigdommens Byrder som her i det rige, kostbare, pengeslugende Kristiania. Det er kun med Nød jeg kan erhverve det tarveligste Udkomme, uden ganske at forsømme mine Studier. Min Tid er derfor saa optaget som den bedst kan blive; og ingen Dag gaar hen, uden at der om Aftenen er lidt ugjort af hvad der skulde og burde være udført.

Mellom mykje anna held eg for tida på med breva frå Blix til Amundsen gjennom studietida i Kristiania på 1860-talet. Blix går for å vere ein noko reservert person (eg trur mykje handlar om sjenanse), som sjeldan opnar seg, sjølv i private brev. Men denne passasjen seier mykje, tykkjer eg.

Send ein kommentar.

No livnar det i Lundar, / No lauvast det i Lid,
Den heile Skapning stundar / No fram til Sumars Tid.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 63

"Vaarsong", sist sett i Morgenbladet.

Om du syng heile salmen, får du innblikk i eit syn på nasjon, historie, kyrkje og språk som var konsistent hos Blix heilt frå det første kjende diktforsøket på landsmål (1857).

Høyr melodien her og bli overraska (frå sida til Svend Christiansen).
Heile salmen.
Førre utgåva (1875).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Ber no Bod til Heidningland, / Bod um Ljos og Lukke
Til dei Arme, som i Band / Og i Myrker sukka!
Bod, som sprengjer Fangebur, / Som kann løysa Lekkja,
Brjota gjenom Myrkers Mur / Og dei Daude vekkja!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 62

Salme frå eigenproduksjonen, ny i 1883-heftet av Nokre Salmar, under overskrifta Missionen. Dette er ein tradisjonell misjonssalme, men med Blix sine karakteristiske bibelreferansar.

Eg veit enno ikkje om Blix var med i misjonsforeining, men eg held det ikkje som usannsynleg at han kom i kontakt med denne forma for kyrkjeleg verksemd under åra i Tromsø. Ei hending gjorde stort inntrykk overalt i kyrkje-Noreg, her formidla gjennom brev frå bispinne Henriette Gislesen i Tromsø, datert 17. januar 1859:

Saaledes har vel den sidste Efterretning fra Afrika (om den første Daab) været en stor, fælles Glæde baade for Bibelselskabets og Missionens Venner. Ak, i mit Hjerte faldt den som en kvægende Dug. Gislesen prædikede netop Dagen, efterat vi havde faaet det at vide, og han kunde ikke Andet end i sit Hjertes Glæde prise og takke Gud lydeligt derfor paa Prædikestolen, da han kom til Bønnen om Ordets Udbredelse blandt Hedningerne.

Heile salmen.
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Midt på forsida av Morgenbladet laurdag 18. januar 1902: Samtlege vers av "No livnar det i Lundar" - ein salme på nynorsk! Den innforståtte lesaren blar vidare til side 2. Der står nekrologen over Elias Blix, som døydde kl. 17.30 dagen før.

Denne forsida er den mest talande illustrasjonen eg veit til posisjonen Elias Blix hadde oppnådd før han døydde: Han var nasjonalikon. Morgenbladet var mørkeblått, og allergisk for alt som smakte venstrepolitikk eller landsmål, men denne dagen får alle prinsipp fare.

Det er den velsigna klokkar Heggtveit som har teke vare på denne og andre Kristiania-aviser for meg. Eg har vore i arkivet på Menighetsfakultetet i dag, ser du.

Send ein kommentar.

"Styret i Ås mållag er gleda for å be alle Sivle-vener inn til stor Sivle-kveld i Ås rådhus, Store sal 19. februar 2004 klokka 19.00.

Temaet for kvelden er Per Sivle - liv og dikting."

Les meir (Noregs Mållag).

Min Gud! kor vis er all din Veg, / Kor undarleg din Styrnad!
Min Tanke ei kann fylgja deg / Og lova rett med Vyrdnad,
Kor vist du fører dine Smaa, / Kor vel du Allting lagar / Alle Dagar,
Helst naar det hardt gjeng paa / Og Hjartat raadlaust klagar.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 61

Brorson i dag òg, under overskrifta: "All Guds Veg er Naade". Det handlar om Guds forsyn, ein problematisk tanke for nokre av oss moderne menneske, men trygg nok for Blix. På djupet av motseiingane i tilværet er Gud.

Høyr melodien her (frå sida til Svend Christiansen)
Heile salmen.
Førre utgåva (1870).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Eg trur ikkje eg har presentert handskrifta til Elias Blix på BlixBlog før. I dag fekk eg kopiar av breva hans til Johan Amundsen, venen frå seminartida i Tromsø. Her er slutten på det første brevet han sende Amundsen frå Kristiania, datert 30. oktober 1859. Handskrifta er ikkje heilt enkel. Vi kjem midt inn i ei helsing til familien,
"(din) Svigerinde, Din Datter. Hils dem alle, sig at jeg ofte tænker paa dem og vil stedse erindre dem. - Lev da vel, og vær paa det allervenligste hilset fra

Din altid varmt hengivne
Elias Blix
Storgaden No. 27"

Send ein kommentar.

Eg gjeng i Faare, kvar eg gjeng. / For Satan med si Snara
So tidt i Vegen seter Steng, / Kvar helst eg fram vil fara.
Hans arge Raad og List / Meg lett kann leida mist;
Eg difyr vel til Varsemd treng. / Eg gjeng i Faare, kvar eg gjeng.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 60

Det er Brorson som har skrive originalen, men salmen ligg i mangt Blix svært nær. Forma er sterk og stram. Vandringsmannen, pilegrimen på veg gjennom livet mot det himmelske målet, er ein klassisk topos i kristen dikting.

Tonen er oppgjeven til "Se Solens skjønne Lys og Pragt." Det er ikkje folketonen du kjenner, men eg har ikkje funne noka lydfil med den aktuelle melodien. Det er rart å tenkje på i dag, men Landstad og Lindeman, som samla så mykje folkeviser og folketoner, torde ikkje ta dei norske folketonane med i salmeboka og koralboka si.

Heile salmen.
Førre utgåva (1870).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Den Veg til Livet er so trong, / Der sjeldan Rosor anga;
Men Klungrar veksa mangeing Gong / Og fast ved Foten hanga,
Det sting og brenn, / Og Blodet renn,
So tidt eg saar og magtlaus stend
Og kvider fyr aa ganga.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 59

Dette var den siste salmen i det aller første heftet av Nokre Salmar (1869). Endringane er ikkje store.

Heile salmen.
Førre utgåva (1869).
Fredagens Blix.
Send ein kommentar.

Det vart tid til ein skitur i dag på det fine påskeføret, mellom høgmessa og Blix-kvelden på Misjonshuset. Dette er Gaupestein, på grensa mellom Enebakk, Tomter og Ski.

Veit nokon om Elias Blix gjekk på ski, forresten? Eg veit han var ivrig vandrar i sommarfjellet, men vintersport har eg ikkje høyrt noko om.

Send ein kommentar.

I Dag og Tid denne helga har eg ei bokmelding av Jarle Bondevik: Og Ordet vart nynorsk. Soga åt den nynorske bibelen. Med bilete av Bjørg Hausle Bondevik (Norsk Bokreidingslag, 2003). Den må du lese (boka, altså)!

Publiseringstakta vart høg denne helga, men det er no helst tilfeldig.

Send ein kommentar.

Sundag 15. februar kl. 19.00 skal eg fortelje om Blix og syngje Blix-salmar under songkvelden på Ytre Enebakk Misjonshus. Songen får eg nok hjelp til; dei er svære til å syngje på Misjonshuset.

Om du skulle ha lyst til å ta deg ein tur: Huset ligg rett ovanfor bensinstasjonen i Ytre Enebakk. Adressa er Vågliveien 7. Her er eit kart. Riksveg 154 kjem frå Ski, riksveg 155 frå Klemetsrud-krysset i Oslo.

Kart frå visveg.no
Send ein kommentar.

Min Heimstad i det Høge er, / Til Himmels stend mi Lengsla.
Vel veit eg, at min Heimveg ber / Igjenom myki Trengsla.
Men Jesus fyre drog, / Det er meg Tryggja nog.
Eg er hans Fylgjesvein, / So gjeng eg utan Mein,
Ved honom skal eg sigra!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 58

Himmelen er aldri langt borte i ein Blix-salme. Sjå etter i siste verset. Men her tener heile salmen til å kvelve ein himmel over kvardagslivet.

Heile salmen.
Førre utgåva (1870).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Eg har eit debattinnlegg på trykk i Morgenbladet i morgon, med tittelen "Sidemål og skandinavisk" - ein kommentar til denne kommentaren av Thomas Hylland Eriksen.

Send ein kommentar.

"Jørgensen" er identifisert!

I det tidlegare siterte brevet frå John Klæbo til Anton Chr. Bang frå november 1865 skreiv førstnemnde: "Blix læser nu af al Kraft. Endel Fag læser han sammen med Jørgensen, t. Ex. Ebræerbrevet og Dogmatik."

Ved hjelp av kyrkjehistorikarbror Per Kristian har eg dette å melde om det andre medlemmet i kollokviegruppa som førebudde seg til embetseksamen våren 1866:

Jørgen Jørgensen (1841-1922) var fødd som lærarson på ein lærarskole (Holt ved Tvedestrand), og var sjølv i 40 år lærar og rektor ved lærarskolen i Hamar. Men han hadde oppveksten sin som presteson på Jæren. Faren var sokneprest i Hå frå 1845, og etter kvart prost. Jørgensen tok, som Blix, artium i 1860, andreeksamen (philosophicum) året etter, og embetseksamen i 1866 - som Blix med sers gode resultat. Han vart lærar ved Nissen skole i Kristiania (Blix arbeidde òg der nokre år), men kom til Hamar borgerskole i 1869, og altså til lærarseminaret i 1874. P. Sandvik fortel i ein nekrolog i Norvegia Sacra (1923):

Allerede som student hadde han pleiet filosofiske interesser. Kierkegaard gjorde saaledes i sin tid et sterkt indtryk paa ham. De teologiske stridsspørsmaal veiet han samvittighedsfuldt med tanke paa hvad han skyldte at ta med for sine elever. Hans standpunkt som konservativ teolog var klart nok; men en forstaaelsesfuld prøvelse av motstanderes meninger var ham en samvittighetssak ...

Sandvik fortel òg at Jørgensen var sentral i arbeidet med reform av norsk lærarutdanning, som medlem av offentlege komitéar på 1880- og 90-talet. Dessutan var han interessert i skolehistorie og litteraturhistorie. Skreiv sjølv gjorde han òg, men helst høvesvers.

Ein høveleg makker for Elias Blix i eksamensførebuinga, som ein ser.

Send ein kommentar.

Ein Saknad saar eg heve røynt: / Min Gud sitt Andlit heve løynt,
Eg einsam gjeng i Villa.
Kor er daa Livet audt og turt, / Naar du, min Gud, vil ganga burt!
Mitt Hjarta lid so illa, / Du eine kann det stilla!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 57

Ein av dei sterkaste og mest personlege Blix-salmane, tykkjer eg, første gong publisert i 1870-heftet. I denne utgåva har Blix sett ein skilje, ein vassrett strek, før dei to siste versa. Det slår meg at med det skriv han seg opp mot ei klassisk gammaltestamentleg salmeform. I bibelske klagesalmar kan vi ofte observere eit omslag mot slutten, der klaga slår over i takk og frelsesvisse. Slik er det her òg.

Salmen er rik på bilete både frå Bibelen og naturen. Eg skal berre peike på eitt: Den vesle fuglen (som kjem sterkare og sterkare jo eldre Blix blir, særleg i Salmar og Songar, 1900). Slutten av vers 3:

Eg er som vesle Fugl paa Kvist, / som hev den trugne Maken mist
Og einsleg no maa kura / Og full av Saknad stura.

Tonen er oppgjeven som "Om Himmerig vi tale vil." Eg er ikkje heilt sikker på kva for ein melodi som er meint, men eg trur det er denne.

Heile salmen.
Kjelde for musikkeksempel: Svend Christiansen
Førre utgåva (1870).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Ein biografi med respekt for seg sjølv bør visstnok "punktere myter" om biografiobjektet. Hermed eit forsøk:

Myte:

Striden kvesste seg til etter kvart, og i 1883 skreiv 250 leiande kristne under på oppropet "Til Kristendommens Venner", der venstrepolitikken beint fram vart stempla som antikristeleg. Alle bispane skreiv under, og av dei teologiske professorane var det berre Blix og Fredrik Petersen som nekta skrive under. Det var ikkje beint for ein kristen å vere venstremann nett da!

(Reidar Bolling, Elias Blix; Oslo: Samlaget, 1953, 83-84)

I 1883 kom så det vidgjetne oppropet "Til Christendommens Venner i vort Land". Gisle Johnson hadde ført det i pennen, alle bispane, mange professorar og 450 kjende kristne personar hadde underteikna det. ... Ein kan lett tenkja seg det presset som Blix vart sett under då dei bad om underskrifta hans. Professor Caspari, den nære venen og velgjeraren hans, hadde skrivi under saman med professor Lochmann og andre kollegaer. Blix høyrde sjølv heime i den konservative lekmannstradisjonen.

Men Blix nekta!

Det må ha kosta ikkje så lite for ein gamaltruande lekmann å setja seg sjølv utanfor den flokken der han høyrde heime. For Blix var det ikkje tanken på å gjera seg sjølv interessant som låg bak avgjerda. Han har skjøna at kyrkja sat fast i gamal tenkjemåte. Ei ny tid kravde andre svar. Handlingsmåten hans vitnar om personleg mot og stort sjølvstende.

(Egil Elseth, Elias Blix: Verk og virke; Oslo: Verbum, 1989, 64-66)

However, showing great courage, Blix refused to sign when he was asked.

(Finn Tømmerberg, Elias Blix: Norwegian Hymn Writer and Poet of Nordland; Halsa, 1999)

Punktering:
Det er ingen ting som tyder på at Blix vart beden om å skrive under "Oppropet." Arkivet etter oppropskomiteen er teke vare på, det fyller tre boksar i Heggtveit-samlinga (Menighetsfakultetets arkiv). Carl Fredrik Wisløff har skrive ei grundig og omfattande studie kring oppropet (Politikk og kristendom, 1961). Han nemner ikkje Blix med eitt ord. Derimot stadfester han at Fredrik Petersen avslo å skrive under.

Fredrik Petersen sier i sitt svarbrev at han regner seg for å tilhøre "det politiske Høire." "Men det paatænkte Opraab -- forekommer mig at savne den Klarhed, som jeg maatte ønske, inden jeg dertil knyttede mit Navn." (Wisløff, 99)

Eg har sjølv bladd i oppropsarkivet, så langt utan å finne ei staving om Blix. Det er ikkje anna enn ein kunne vente. Blix sin Venstre-sympati var velkjend på universitetet. "Den nære venen og velgjeraren hans", den erkekonservative (for ikkje å seie reaksjonære) Caspari, hadde jamvel utnytta dette for å skaffe Blix eit professorat og seg sjølv hardt tiltrengt avlasting. Det framgår tydeleg av to brev frå Caspari, daterte i januar 1879:

Jeg forvænter i denne Tid et "vita nuova", jeg mener Dr. Blix's Udnævnelse til Prof. i Hebraisk, en Udnævnelse, der vil befri mig fra Examen (og Halvdelen af mine Forelæsninger) imod, at jeg gjør, hvad jeg kalder, mit Testamente ved at skrive, om Herren vil, en Del Skrifter over gammel- og nytestamentlige Bøger og Æmner ... Der siges, at Storthinget sikkert vil bevilge Gagen, idet Blix er Persona grata i Majoritetens Øjne - iblandt os sagt, den eneste Fejl, jeg kan opdage hos Manden.

(Caspari til Jørgen Moe, 11.01.1879)

Der er al Udsigt til at forslaget vil gaa igjennem i Storthinget, thi Blix er "persona grata" hos Storthingsmajoriteten (uagtet han er en særdeles brav Mand). Mit Arbeide vil jo blive betydelig Større, end det nu er, men derimod ulige behageligere. At blive hele Examensvæsenet quit, som absorberer den fjerde Del af Aaret, hvilken Lise!

(Caspari til Andreas Munch, 21.01.1879)

Konklusjon:
Soga om Blix som nekta å skrive under "oppropet" er soga om fjøra som vart til fem høns. Det var sjølvsagt ingen som såg nokon grunn til å be ein erklært Venstre-mann om å skrive under på eit opprop mot Venstre-politikken.

Send ein kommentar.

Vaar Sol og Skjold og Styrke, / Er Gud vaar Frelsar blid.
Og kjem so Tider myrke / Og stundom Storm og Strid:
Den Sol gjeng aldri under, / Um Dagen sloknar her;
Den Skjold gjeng aldri sunder, / Kor hard enn Striden er.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 56

Frå tredje heftet av Nokre Salmar (1875), og, som dei fleste salmane frå dette heftet, praktisk tala uendra her. Tone: Jeg vil meg Herren love.

Heile salmen.
Kjelde for musikkeksempel: Svend Christiansen
Førre utgåva (1875).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Eg må gje meg for i dag, men eg må publisere dette førstehandsbiletet frå tilværet til nordlandsstudentane, formidla i brev frå november 1865 frå John Klæbo til fetter Anton Chr. Bang:

... Mødet i den n. F. [nordlandske Forening] for October fejredes(!) med en Prolepsis i Midten af November. Grunden var vel den, at man vilde hilse paa Storthingsmændene
...

Prytz og [Sivert] Ni[e]lsen (fra Brønø) vare tilstede. - Mødet var meget animeret. Blix talte baade for Nordland i et længere Foredrag og for Nordlands Amtstidende. [Johan] Olsen i Aker talte særdeles vakkert for Klokker Nilsen. Glandspunktet i Festen var dog [Ole] Johannesens Skaal for Kvinden. Jeg forsikrer Dig, det var noget af det mest Morsomme, man kunde høre. Man ledsagede Æresgjæsterne hjem Kl. 12. Det lod til at Dionysos havde gjordt Virkning. - Blix læser nu af al Kraft. Endel Fag læser han sammen med Jørgensen, t. Ex. Ebræerbrevet og Dogmatik. Der er nylig udkommet i Tyskland et “Compendium der Dogmatik”, (af Luthart - ) der skal være særdeles godt. Det er nu sjælden nu at se den venlige, intelligente Blix. Hilsning naturligvis fra ham! ...

Oppdatering, 12.02.2004: Kven var Jørgensen?
Send ein kommentar.

Juvelen i MF-arkivet er den svært omfattande kyrkjehistoriske samlinga etter Hallvard G. Heggtveit (1850-1924), i si tid klokkar i Trefoldighetskirken i Kristiania, kyrkjehistorisk publisist og sentral kyrkjepolitisk aktør. Heggtveit var sekretær i komiteen bak det famøse "Opraab til Christendommens Venner i vort Land" i 1883, og han var ei drivkraft i skipinga av Menighetsfakultetet i 1908.

Eg rakkk berre gjennom ein tredel av registranten i går, men alt her er det mykje interessant. Heggtveit hadde omfattande brevskifte, og han har dessutan teke vare på arkiv og korrespondanse etter andre. Eg noterer her nokre saker som kan vere av interesse:

1. Ei samling trykksaker og manuskript om Elias Blix, for det meste frå januar 1902 (dødsfall og gravferd).
   
2. 23 brev frå John Klæbo (1839-1874; diktar, nordlending, målmann og nær Blix-ven) til Anton Chr. Bang, og eitt frå Klæbo til Heggtveit. Det var Heggtveit som gav ut Klæbos skrifter, med ein biografi (1888)
   
3. Svært interessant, om ikkje nett for mitt prosjekt, er eit brev frå Torkell Mauland (1848-1923) til Heggtveit. Brevet er tidleg (1872) og langt. Det verkar som Heggtveit i denne tida vurderte å skrive på landsmål (han var fødd i Kviteseid i Telemark). Mauland skriv mellom anna utførleg om engasjementet sitt i Garborgs "Lærerstandens Avis".
   
4. Korrespondansen med Moltke Moe (1859-1913; folkeminnesamlar, språkpolitikar - og ven av Blix) kan òg vere av interesse.

Send ein kommentar.

Første Blix-funn i MF-arkivet: Utførlege referat av to førelesningsseriar over profetane Mika og Malaki av professor E. Blix frå det akademiske året 1882-1883. Referenten er student Edvard Sverdrup (1861-1923), bror av Blix' regjeringskollega Jakob Sverdrup, og seinare Menighetsfakultetet sin første professor i kyrkjehistorie.

Blix sine eigne manuskript til desse førelesningane er i handskriftsamlinga ved Nasjonalbiblioteket. Der er òg Hartvig Halvorsens referat av Mika-førelesninga. Om ein har tid, er det altså mogleg å studere Blix som førelesar ganske grundig.

Send ein kommentar.

I går hadde eg ein svært utbyterik arbeidsdag i Menighetsfakultetets arkiv. Bernt T. Oftestad forvaltar ei kyrkjehistorisk gullgruve, som han velviljug sleppte meg inn i. Dei første resultata herfrå får du ovanfor. Eg må fleire turar hit.

Send ein kommentar.

Gud, hald oss uppe ved ditt Ord, / Og giv det Yvermagt paa Jord
Mot deim, som Jesus Krist, vaar Sol, / Vil støyta fraa hans Kongestol!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 54

Denne salmen er ny i 1883-utgåva. Det vil seie, ny er den* sjølvsagt ikkje, Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort er ein Luther-salme av det krigerske slaget. Du kan høyre melodien her. Eg har alltid undra meg over skilnaden mellom Landstads "Hold oppe, Gud, hos os dit Ord" og Blix' "Gud, hald oss uppe ved ditt Ord." Det er to ulike ting, er det ikkje?

*den: peikande pronomen, nytta for å irritere puristar, rekna som bokmålsform og forfallsfenomen i nynorsk.
Heile salmen.
Kjelde for musikkeksempel: Svend Christiansen
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Til slutt i dag, før eg reiser til Oslo for å sjå kva som finst i arkivet til Menighetsfakultetet: 19. mai 1901 vart det halde ein stor fest i Frimurerlogen i Kristiania, til ære for salmeskalden Elias Blix. I eit trykt referat finst mellom anna denne teksten:

Av ein Tale,
som Professor Alexander Seippel vilde halde ved Blixfesten, dersom det ikkje hadde vore so mange Talar fyrr. Talen er som ein ser um Blix som Granskar av dei gamle Maali i Austerland.

--- So var det daa til Austerlande, til Fyndeheimen ell Gamle-Tidi i Austerlande at Prof. Blix styrde sine Fet som Maalgranskar. Nett no kjem eg i Hug ei fager austerlendsk Segn, Segni um Khadir, som aldri kunde eldast og aldri kunde døy. For paa sine Ferdir i Ungdomen hadde han ytast i Austerheimen funni Livsens Kjelde. Sidan drog han um paa Jordi, evig ung og evig frisk, og kvar Gong som Hundrad Aar er ute, kjem han attende til den same Staden, som han hadde leika paa som Baan. Segni legg attaat, at denna Khadir inkje er nokon annan en Profeten Elias, han som Gud hadde so kjær, at han inkje vilde lata han døy. – Skal tru, um det inkje paa ein Maate hev gjengi likeeins med Namnen hans Khadir ell Elias, vaar Lærar og Diktar Elias Blix. Han og drog, som me saag, langt aust-etter, vilde granske Nimrods og Abrahams Maal. Og medan han grov og granska, raaka han paa Livsens Kjelde, Kjelda som Vitskap og Poesi strøymer utor, og han drakk av Kjelda og fekk uppletne Augo, so han vart var Venleiken og Visdomen i sitt eigje Fedremaal og fekk Gaave til aa syngje fagre Songar i det. Sjaa for godt Gud trudde han og for vel han vilde han! Han let han fysst fara langt burt fraa Heimen sin, til han vart ein gjæv Maalmeistar, og førde han so attende, og gjorde han til noko myki større, til ein heilag Skald for sitt Folk: “Gud eiger Austerland, Gud eiger Vesterland: han leider kven han vil paa rettan Veg,” som Muhammed seier. Og Elias Blix vilde han rettleide, so han baade hadde Lukka med seg paa Utferdi og kom vel heim att. Her i Heimen sin, som han elskar so høgt, kan han daa i Fred njote den Rikdom han hev funni i Viddeheimen og som han so trugi hev bytt med oss, til ein Gong den Dagen kjem, at han – no talar eg atter paa Muhammeds Vis – som ei av dei evige Svanunn med Song paa Munnen kan flytja yver fraa den laage Verdi til den høge. Men me vil vone, at det endaa maa vare mange Aar, fyrr Songsvaneflokken paa si Ferd sud-etter kjem innum og tek han med seg, so vaart Folk endaa lengje kan faa lyde paa dei Songarne han syng, og njote godt av Rettleidingi hans, han som er so vel laga til aa rettleide andre, av di han er den mildaste og kjærlegaste av alle, og sjøl den mest rettleidde, som ein Austerlending vilde segja.

20. Mai 1901. Alexander Seippel.

Alexander Seippel var 15 år yngre enn Blix, professorkollega i semittiske språk, målmann og seinare bibelomsetjar. "Talen som aldri vart halden" fascinerer meg. Det var altså ikkje semittisten og professoren folk skulle hugse; det var salmediktaren. Men det var no bra at Seippel skreiv det ned.

Send ein kommentar.

Fakultetsrådet ved det historisk-filosofiske fakultetet hadde det femte møtet sitt for året 10. september 1879. For første gong har "E. Blix" signert forhandlingsprotokollen - som den siste av professorane ved fakultetet.

Send ein kommentar.

Fram til 1883 var det Universitetet som stod for avviklinga av examen artium, i august kvart år. Elias Blix var knytt til Det teologiske fakultet som adjunktstipendiat sidan 1873. Men etter at han seint i 1875 leverte inn avhandlinga si for den filosofiske doktorgraden (og ikkje den teologiske), fekk han snart oppgåver ved Det historisk-filosofiske fakultet òg.

I dei fire åra 1876-1879 valde fakultetet han såleis til sensor ved examen artium i "Modersmålet". Med i denne sensurkomiteen var dessutan ein universitetsprofessor og ein lærar ved ein høgre skole. Dei to andre medlemmene skifta for kvart år, så i desse fire åra var det Blix som sørga for kontinuiteten ved artiumssensuren i norsk. Etter professorutnemninga i 1879 slapp han denne plikta.

Send ein kommentar.

Eg skulle ha skrive om studietida til Blix i Kristiania på 1860-talet. No er det tiåret etter som får prioritet, 1860-talet er utsett.

Det skuldast kjeldematerialet. For det første har eg vore så heldig å finne att ein heil del aktstykke knytte til doktorarbeidet hans Elias Blix (1876). Dei ligg i Nasjonalbiblioteket i Oslo (Handskriftsamlinga), i papira etter professor Jens Peter Broch. Her fann eg, som tidlegare nemnt, Broch sitt eksemplar av avhandlinga til Blix, rikeleg forsynt med handskrivne merknader. Dessutan opposisjonsinnlegget Broch heldt ved disputasen, referat av alle dei tre prøveførelesningane Blix heldt, og diverse korrespondanse mellom kommisjonen og fakultetet. Avhandlinga er nokså teknisk og fagintern, så eg strevar litt med å skrive noko som er leseleg for folk utan kjennskap til semittiske språk.

For det andre er eg svært avhengig av fakultetsarkiva ved Universitetet i Oslo. Det viser seg at arkivet til teologisk fakultet, der det meste av informasjonen om 1860-talet (vonleg) er å finne, er dårleg ordna og vanskeleg tilgjengeleg. Arkivet til historisk-filosofisk fakultet, derimot, er avlevert til Riksarkivet. Eg har vore innom for å leite etter korrespondanse om disputasen til Blix, og det gav resultat. Dessutan vart Blix knytt til dette fakultetet som professor frå 1879, ikkje til teologisk fakultet, slik mange framleis trur. Undervisningsplikta hans var delt mellom desse fakulteta, men administrativt var det på HF han høyrde til. Du skal få ein del smakebitar etter kvart.

Send ein kommentar.

Eg legg inn ein ny peikar, til vevstaden nynorsk.tk. I sjølvpresentasjonen deira heiter det mellom anna:

Nynorsk.tk er ein ikkje-kommersiell nettstad for nynorskbrukarar over heile verda. Her finn du lenkjer til nynorske nettstader på verdsveven, samstundes som du kan delta i debattforumet vårt, og skrive innlegg i "open spalte". Nynorsk.tk vert driven på privat basis av Mats Indrefjord Høllesli, og vart lagt ut for fyrste gong 25. desember 2003.

Ei anna kjelde til nynorske nyhende er stadig nynorsk.no. Sidan Norsk Målungdom har lova bot og betring for gamle synder, skal dei få ein peikar, dei òg.

Send ein kommentar.

Kor fager skal Guds Kyrkja staa / Og fyr hans Aasyn Ynde faa,
Naar alle Hjarto samde er / Og i den same Tanke slær:
Aa elska Gud og halda fram / I Broderkjærleik, Fred og Sam!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 53

Broderkjærleik sette Blix som overskrift til denne Kingo-salmen i 1870-heftet. Same overskrifta finn vi i denne utgåva. Tre stader i salmen har Blix endra ei linje, kvar gong for å bli kvitt eitt og same ord: Å skrive "ei" for "ikkje" var ei naudløysing han gjorde mykje for å unngå.

Heile salmen.
Førre utgåva (1870).
Fredagens Blix.
Send ein kommentar.

Samefolkets dag er offisiell norsk flaggdag for første gong i år. Gratulerer med dagen!

Flagg med løyve frå ITA's Flags of All Countries
Send ein kommentar.

Med Jesus vil eg fara / Paa Livsens Ferd i Lag.
Gud lat den Samferd vara / Alt til min døyand' Dag!
Det er mi høgste Æra, / Det er mi største Ros
Hans Fylgjesvein aa vera / Og vandra i hans Ljos.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 53

Blix-klassikaren framfor alle?

Heile salmen.
Førre utgåva (1875).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Det norske teatret har Suppeteatret på fredagar.
Stranden bedehus på Flateby i Enebakk har Sang og suppe på laurdagar. Laurdag 7. februar kl. 12 skal eg vere med og fortelje om Elias Blix.
Slik kjem du dit.

Kjelde for kart: www.visveg.no
Send ein kommentar.

[Framhald av førelesninga om namnet til profeten Mika:] Ikke sjælden blev nu vistnok det i et saad. Navn udtalte Haab gjort til Skamme: Den første Mika, hvorom Skriften bevitner, var saaledes en Afgudsdyrker (Jud. 17); Men det er mærkverdig, hvor ofte saadanne religiøse Navne blev til Sandhed i deres Liv, som bar dem. Dette kan ingenlunde forklares blot deraf, at Navnet virkede som en Prædiken for den, som bar det, og dermed gav hans Liv den Retning, som i Navnet laa anvist; den fyldestgjørende Forklaring kan alene søges og sees deri, at Israels Historie i særegen Forstand er behersket af Gud. Fordi Isr. i særegen Forstand er Guds Folk, derfor staar det ogsaa under hans særlige Ledelse. Det er han, som styrer Isr.s og den enkelte Israelits Livsgang fra først til sidst - og navnlig for de Mænd, som han har kaldet til en særegen stor og vigtig Gjerning blandt sit Folk; dem betegner han ofte lige fra Fødselen af deres Kald og Livsgjerning paa en særlig umiddelbar og tydelig Maade, idet han præger det i det Navn, som han giver dem enten direkte, ved selv udtrykkelig at bestemme Navnet, el. mere indirekte ved at lede Forældrenes Tanker. Deraf kan man forklare sig det forunderlige Faktum, at saa mange af de største Mænd i Guds Riges Historie har faaet Navne, som netop udtrykke deres Kald og Gjern. eller den inderste Grundtanke i deres Liv.

... [Første eksempel: Om namnet Jesaja. Vidare:]

Elias’ Navn (Herren er Gud) angiver ligeledes Grundtonen i hele hans Prædiken og Virken; thi denne bestod just i at udraabe for det frafaldne Folk, at ikke Ba’al, men Herren er Gud. Og saaledes en hel Række andre.
---------------
E. Blix, Forelæsninger over Profeten Mika I,5-8
Nasjonalbiblioteket i Oslo, Håndskriftsamlingen, Ms 8vo 923,1
Udatert, men sannsynlegvis utarbeidd hausten 1877

Det står ein Elias ved kateteret og fortolkar namnet sitt! Kva legg han sjølv i det?

Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Jesus, eg hjarteleg lengtar aa smaka / Sæla og Søta i Samfundet ditt!
Riv meg fraa Alt, som vil halda tilbaka! / Drag meg til deg, som er Upphavet mitt!
Syn du meg klaarleg mi saaraste Sykja, / Syn meg den ovdjupe Skaden i meg!
So at seg Kjøtet til Daude maa mykja, Anden aaleine maa liva fyr deg!
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 52

Gjendiktinga av "Jesu, din søde Forening at smage" var mellom dei aller første Blix sette på trykk (1869), og den er mykje endra og forbetra her.

Heile salmen.
Førre utgåva (1869).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

I dag begynner Samisk vinterfestival i Oslo. Les meir på oslopuls.no.

Send ein kommentar.

"Utenpå sin første solo-CD er hun avbildet langt utpå landet. Sannheten er at Øyonn Groven Myhren bedriver slåttetulling og kjaftelåting midt i hovedstaden."

Lurer du på kva slåttetulling og kjaftelåting er for noko, har Vårt Land svaret. Der kan du dessutan få vite at Elias Blix-plata til Dvergmål "skal være klar til St. Hans."

Send ein kommentar.

I Jesu Namn / Me stemna fram til Himmelhamn.
Med Krist umbord / Me styra yver Livsens Fjord.
Naar han er med, / Me fara i Guds Fred.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 51

"I Jesu Namn" finn du framleis i salmeboka (Norsk Salmebok nr. 446). Sjø-bilete er det ikkje så overraskande å møte hos den tidlegare skårungen Blix. Genesaret sjø og heimesjøen flyt over i kvarandre. Merk dei fire siste versa, som alle vert innleidde med refrenget: "Sjaa upp": Sjaa upp i Tru - Sjaa upp med Von - Sjaa upp og statt i Striden - Sjaa upp og bed.

Heile salmen.
Førre utgåva (1875).
Gårsdagens Blix.
Send ein kommentar.

Herre Jesus Krist! / Eg veit so visst,
Du er min Frelsar aaleine.
Eg trur paa deg. / Fylg du med meg!
I all min Veg / Meg huggar ditt Ord det reine.
----------------------
[Elias Blix] Nokre Salmar (Andre rettade og aukade Utgaava; Kristiania: Samlaget, 1883), nr. 50

Etter Hans Christensen Sthen (1544-1610).

Heile salmen.
Førre utgåva (1870).
Fredagens Blix.
Send ein kommentar.